Zgniłe jabłko w beczce psychoterapii

Stare angielskie przysłowie mówi, że jedno zgniłe jabłko może zepsuć całą beczkę zdrowych, dobrych jabłek (One bad apple spoils the whole barrel). To prawda, zgnilizna udziela się sąsiadującym zdrowym owocom i wkrótce zawartość beczki nadaje się do wyrzucenia. Ilekroć pokazuję przypadki złej, szkodliwej psychoterapii, tylekroć jestem posądzany o wyciąganie takich właśnie zgniłych jabłek i epatowanie nimi, podczas gdy, jak wszyscy dobrze wiedzą, większość jabłek w beczce jest zdrowa. Rzeczywiście, to, że ktoś został skrzywdzony przez lekarza, nie znaczy, że medycyna jest z gruntu zła. To, że mechanik samochodowy nie wykonał należycie swojej pracy nie oznacza, że ta dziedzina jest do niczego. To, że jakiś komunista okazał się złym człowiekiem, nie oznacza, że komunizm jest złym systemem… Zaraz, zaraz. Czy aby na pewno? Czy zgniłe jabłko gnije wyłącznie od środka? Zawsze?

Strategia „zgniłego jabłka” jest wykorzystywana do obrony psychoterapii powszechnie przez jej zwolenników, samych terapeutów, a nawet przez głęboko skrzywdzonych podczas terapii pacjentów. Swoje nieszczęście tłumaczą po prostu w taki sposób, że mieli pecha trafić na złego przedstawiciela tej – czystej i uczciwej w swej istocie – profesji. Strategię tę stosują również naukowcy o mocno sceptycznym nastawieniu, przekonując, że przypadki negatywnych konsekwencji terapeutycznych nie świadczą w żaden sposób o jakości psychoterapii w ogóle. Ba, wielokrotnie słyszałem podobne argumenty z ust sceptyków – ludzi ćwiczących swój umysł w krytycznym myśleniu. Jest jednakowoż zarówno w tym przysłowiu, jak i w przytoczonych próbach objaśniania rzeczywistości głęboko ukryte założenie, że źródło zgnilizny tkwi w samych jabłkach. Że zgnilizna dostaje się do beczki wraz z wkładanymi doń jabłkami. A dlaczegóż to nie rozważyć równoważnego założenia, że gnilne bakterie przenikają do jabłek z beczki? Że jej właściwości sprzyjają przetrwaniu tych niepożądanych drobnoustrojów i atakują najmniej odporne jabłka, kiedy zostaną włożone do beczki.

Przysłowia zwykło się traktować jako zbiór swoistych mądrości życiowych, ale ich bezkrytyczne przyjmowanie na wiarę prowadzić może na manowce. Jeśli będziemy patrzeć na wszystkie dziedziny działań ludzi poprzez pryzmat zgniłego jabłka, to możemy przeoczyć takie, które gniją z powodu właściwości beczek! Strategii zgniłych jabłek żadną miarą nie da się zastosować do komunizmu, faszyzmu, religii fundamentalistycznych i innych podobnych wytworów umysłu człowieka, chociaż w ramach tych systemów działa mnóstwo uczciwych dobrych ludzi poświęcających się dla innych. A co z psychoterapią? Jej zwolennicy żachną się nawet na samą myśl, aby traktować ją na równi z poprzednio wymienionymi systemami. Ale moim celem nie jest jej porównywanie do najbardziej makabrycznych wytworów naszej cywilizacji. Te przykłady podałem, aby uzmysłowić tobie czytelniku, że hipoteza zgniłego jabłka nie zawsze jest prawdziwa, że czasami trzeba zgodzić się ze stwierdzeniem, że to beczka, do której wkładamy jabłka może być źródłem zgnilizny.

Niestety, oburzenie w żaden sposób nie wspomaga, krytycznego myślenia, nawet wówczas, kiedy jest to tak zwane święte oburzenie. Kiedy naukowcy konstruują jakikolwiek eksperyment, zawsze, nawet jeśli są bardzo pewni swoich przeczuć formułują dwie hipotezy – zerową i roboczą. Zerowa zawsze mówi o braku związku, który badają. Robocza, o istnieniu tego związku. Te hipotezy są zawsze traktowane jako jednakowo prawdopodobne (a przynajmniej tak traktowane być powinny!). Gdybyśmy chcieli w taki sposób podejść do problemu psychoterapii musielibyśmy postąpić podobnie. W myśl takiej rygorystycznej metodologii hipoteza zerowa brzmiałaby: psychoterapia (beczka) jako system relacji i oddziaływań społecznych nie ma właściwości, które sprzyjałyby powstawaniu nadużyć (gniciu jabłek). Takie też jest milczące założenie zwolenników psychoterapii. Ale aby zachować minimalny poziom przyzwoitości intelektualnej powinniśmy również sformułować hipotezę roboczą, a ta brzmi: psychoterapia (beczka) jako system relacji i oddziaływań społecznych ma właściwości, które sprzyjają powstawaniu nadużyć (gniciu jabłek). Dopiero po przeprowadzeniu skrupulatnych badań jedną z nich możemy odrzucić jako nieprawdziwą. Ale jak przeprowadzić takie badania?

Oczywiście, nie przeprowadzimy eksperymentu, taki zamysł jest niemożliwy do wykonania w ramach przyjętych powszechnie zasad moralnych. Możemy jednak przyglądać się wnikliwie przypadkom pacjentów i terapeutów, którym coś poszło nie tak w procesie terapii, zamiast odrzucać je z góry przyjmując, że mamy do czynienia z kolejnym zgniłym jabłkiem. A jeśli nie znajdziemy potwierdzenia naszej hipotezy roboczej odrzucimy ją i przyjmiemy jako prawdziwą hipotezę zerową. Nie zdołamy jednak dokonać tego, jeśli nie wysłuchamy ludzi skrzywdzonych i zawiedzionych. Możliwości po temu nie brakuje. Psycho-kit.pl opublikował niedawno opis kolejnego skandalicznego przypadku psychoterapii. Na moich stronach ciągle wpisują się ludzie, którzy są kolejnymi odpadami z artystycznych pracowni psychoterapeutycznych. Zaledwie kilka osób w Polsce poświęci im nieco swojej uwagi, jeśli będą mieli szczęście na nich trafić. I nie będą to niestety terapeuci. Ci ostatni nie stworzyli nawet godnych polecenia możliwości poszukiwania zadośćuczynienia ofiarom terapii.

Wielu czytelników, a psychoterapeutów w szczególności, zada w tej chwili pytanie: dlaczego nie przeanalizować przykładów ludzi zadowolonych z terapii, a nawet i zachwyconych nią, bo i tacy się znajdą. Cóż, wyciąganie z beczki zdrowych jabłek w żaden sposób nie przybliży nas do odpowiedzi na pytanie co jest źródłem zgnilizny. To tak, jakby chcieć badać ludzi zdrowych w poszukiwaniu przyczyn jakiejś choroby. Zauważmy też, że bezkrytyczne przyjmowanie hipotezy „zgniłych jabłek” powoduje, że nie poświęcamy należytej uwagi przypadkom negatywnym, nie rozkładamy ich na fragmenty, nie analizujemy, bo… znamy odpowiedź!